Phân tích nghệ thuật ngôn ngữ trong
Truyện ngắn "Vợ nhặt" của Kim Lân là một bức tranh chân thực và cảm động về cuộc sống khốn khổ của người nông dân Việt Nam trong nạn đói năm 1945. Bên cạnh việc khắc họa số phận bi thảm của người dân, tác phẩm còn gây ấn tượng mạnh mẽ bởi nghệ thuật ngôn ngữ đặc sắc, góp phần làm nổi bật chủ đề tư tưởng của tác phẩm.
Ngôn ngữ mộc mạc, giản dị mà tinh tế
Kim Lân là cây bút chuyên viết về đề tài nông dân, ông am hiểu và sử dụng ngôn ngữ của chính người dân quê một cách nhuần nhuyễn. Ngôn ngữ trong "Vợ nhặt" giản dị, mộc mạc như lời ăn tiếng nói hàng ngày. Tác giả sử dụng nhiều từ ngữ địa phương, khẩu ngữ, thành ngữ, tục ngữ dân gian như "rón rén", "sưng sỉa", "chết giời", "ăn cắp của trời", "từ rày ăn ở với nhau"... tạo nên sự chân thực, gần gũi, sống động cho câu chuyện.
Tuy nhiên, ẩn sau vẻ ngoài giản dị ấy là sự tinh tế, sắc sảo trong cách sử dụng ngôn ngữ của Kim Lân. Chỉ một câu nói "Muốn ăn gì thì ăn, ngại gì" của Tràng khi nói với người vợ nhặt cũng đủ cho thấy sự phức tạp trong tâm lý nhân vật. Đó vừa là lời nói bộc phát của anh nông dân trước cái đói, vừa là sự thương cảm, xót xa cho người đàn bà khốn khổ đi theo mình chỉ vì miếng ăn.
Nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật sắc bén
Sử dụng ngôn ngữ đối thoại là một trong những điểm thành công của Kim Lân trong "Vợ nhặt". Qua những đoạn đối thoại ngắn gọn, tự nhiên, tác giả đã khắc họa rõ nét diễn biến tâm lý phức tạp của từng nhân vật.
Trong lần đầu gặp gỡ, thị là người chủ động bắt chuyện với Tràng bằng những lời bông đùa, trêu chọc. Ngôn ngữ của thị lúc này có phần "chao chát", "cong cớn" thể hiện sự dễ dãi, khéo léo và cả sự chai lì của người đàn bà từng trải. Ngược lại, Tràng lại tỏ ra ngượng ngùng, lúng túng. Anh chỉ dám đáp lại bằng những câu nói cụt ngủn, thậm chí là im lặng.
Thế nhưng, chỉ đến lần gặp thứ hai, khi Tràng cho thị ăn bát bánh đúc, thái độ của thị đã thay đổi. Thị ăn "vừa để lấy lòng người cho, vừa để thỏa mãn cái dạ dày". Giọng điệu khi nói chuyện với Tràng cũng trở nên nhỏ nhẹ, dịu dàng hơn. Sự thay đổi trong cách xưng hô từ "mày tao" sang "tôi - anh" của thị cũng cho thấy rõ điều đó.
Ngôn ngữ giàu chất tạo hình, gợi cảm
Bên cạnh ngôn ngữ đối thoại, Kim Lân còn sử dụng ngôn ngữ giàu chất tạo hình, gợi tả để khắc họa khung cảnh và tâm trạng nhân vật. Hình ảnh "những gia đình từ những vùng Nam Định, Thái Bình, đội chiếu, thúng mủng, bồng bế nhau lên xanh xám như những bóng ma" vẽ lên bức tranh thảm khốc về nạn đói.
Đặc biệt, đoạn văn miêu tả sự thay đổi trong tâm trạng của Tràng khi đã có vợ là một ví dụ điển hình cho nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ tài tình của Kim Lân. Từ một anh chàng "sống thơ thẩn, lơ mơ như người ngủ gật", Tràng bỗng trở nên "phởn phơ", "hồn như đang treo trên năm tòa mây". Ngôn ngữ giàu chất thơ, giàu hình ảnh đã thể hiện niềm hạnh phúc vô bờ của người đàn ông nghèo khổ khi lấy được vợ trong cảnh đói kém.
Ngôn ngữ trong "Vợ nhặt" của Kim Lân không chỉ đơn thuần là phương tiện để kể chuyện mà còn góp phần thể hiện sâu sắc nội dung tư tưởng của tác phẩm. Sự kết hợp hài hòa giữa ngôn ngữ mộc mạc, giản dị với ngôn ngữ giàu chất tạo hình, gợi cảm đã tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt cho tác phẩm. Qua đó, người đọc càng thêm cảm phục tài năng và tấm lòng của nhà văn Kim Lân đối với người nông dân Việt Nam.