Phân Tích Nghệ Thuật Miêu Tả Cảnh Trong Bài Thơ 'Bước Tới Đèo Ngang'
Cảnh vật thiên nhiên hùng vĩ, khoáng đạt hiện lên đầy ấn tượng trong thơ Nguyễn Trãi, qua đó bộc lộ tâm hồn thi sĩ. Đến với "Bước tới Đèo Ngang", ta bắt gặp một bức tranh thiên nhiên đẹp mà man mác buồn, đậm chất trữ tình. Bài thơ không chỉ thể hiện tài năng nghệ thuật miêu tả cảnh vật mà còn thể hiện được tâm trạng của tác giả.
Bút pháp chấm phá tạo nên khung cảnh hùng vĩ, hoang sơ
"Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà,
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa"
Hai câu thơ đầu mở ra không gian, thời gian và cảnh vật nơi Đèo Ngang. Nguyễn Trãi đã rất tài tình khi chọn thời điểm "bóng xế tà" - lúc chiều tà để khắc họa bức tranh thiên nhiên. Bởi lẽ, khoảnh khắc chiều tà thường gợi lên trong lòng người những nỗi niềm man mác, bâng khuâng. Không gian Đèo Ngang hiện lên với những hình ảnh "cỏ cây", "đá", "lá", "hoa". Nguyễn Trãi sử dụng nghệ thuật đảo ngữ "cỏ cây chen đá, lá chen hoa" kết hợp với động từ "chen" tạo nên sự hoang sơ, rậm rạp, đồng thời gợi tả sức sống mãnh liệt của cảnh vật nơi đây. Thiên nhiên hiện lên thật sinh động, tràn đầy sức sống.
Sự kết hợp giữa âm thanh và hình ảnh gợi nỗi buồn man mác
"Lom khom dưới núi tiều vài chú
Lác đác bên sông chợ mấy nhà"
Nếu hai câu thơ đầu thiên về tả cảnh thì hai câu thơ tiếp theo thiên về tả tình, tả hoạt động con người. Từ láy tượng hình "lom khom", "lác đác" cùng với các số từ "vài", "mấy" gợi lên sự ít ỏi, nhỏ bé, thưa thớt của sự sống con người. Hình ảnh "tiều vài chú", "chợ mấy nhà" ẩn hiện trong cảnh núi non hùng vĩ càng tô đậm thêm sự hiu quạnh, hoang vắng. Âm thanh tiếng chim cuốc "cuốc cuốc" vang vọng núi rừng càng khiến cho khung cảnh thêm phần buồn bã.
Cảnh Đèo Ngang in đậm dấu ấn tâm trạng
"Nhớ nước, đau lòng con cuốc cuốc
Thương nhà, mỏi miệng cái gia gia"
Hai câu thơ cuối là lời bộc bạch trực tiếp của tác giả về tâm trạng của mình. Nghệ thuật chơi chữ tài tình "con cuốc cuốc" và "cái gia gia" đã khéo léo gợi tả tiếng kêu của loài chim cuốc và tiếng kêu của loài chim đa đa. Tiếng kêu da diết, bi thương của chúng như đồng cảm với nỗi lòng của nhà thơ. Từ đó, bộc lộ tâm trạng nhớ nước, thương nhà, nỗi buồn thời thế của một vị quan đầy tâm huyết với đất nước.
Bài thơ "Bước tới Đèo Ngang" đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng người đọc. Bằng bút pháp miêu tả tài tình, Nguyễn Trãi đã khắc họa thành công bức tranh thiên nhiên Đèo Ngang hùng vĩ, hoang sơ mà cũng đầy thơ mộng, trữ tình. Qua đó, bài thơ còn thể hiện nỗi niềm hoài cổ, tâm sự ưu thời, thế sự của tác giả.