Hình Ảnh Con Người Trong Bài Thơ 'Bước Tới Đèo Ngang' Của Bà Huyện Thanh Quan

Bà Huyện Thanh Quan, một trong số ít nữ sĩ tài danh của văn học trung đại Việt Nam, đã để lại cho đời những áng thơ Nôm nổi tiếng, mang đậm dấu ấn phong cách riêng. Trong số đó, bài thơ "Qua Đèo Ngang" được xem là một tác phẩm tiêu biểu, thể hiện rõ nét nỗi niềm hoài cổ và tâm trạng u buồn của nữ sĩ khi sống giữa cảnh trời non hùng vĩ nhưng heo hút, vắng lặng. Hình ảnh con người trong bài thơ tuy chỉ xuất hiện phảng phất, mờ nhạt nhưng lại góp phần quan trọng trong việc khắc họa bức tranh thiên nhiên Đèo Ngang cũng như bộc lộ tâm trạng của chủ thể trữ tình.

<h2 style="font-weight: bold; margin: 12px 0;">Cảnh vật Đèo Ngang qua lăng kính buồn của thi nhân</h2>

Hình ảnh con người hiện lên lần đầu tiên trong bài thơ là hình ảnh "bóng người" thấp thoáng ẩn hiện giữa cảnh núi rừng hoang sơ:

"Bước tới Đèo Ngang, bóng xế tà,

Cỏ cây chen đá, lá chen hoa."

"Bóng xế tà" là hình ảnh ẩn dụ cho thời điểm chiều muộn, khi ánh sáng le lói dần tắt, nhường chỗ cho bóng tối bao trùm. Giữa khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ nhưng cũng đầy hoang sơ, rợn ngợp ấy, sự xuất hiện của "bóng người" càng tô đậm thêm nỗi cô đơn, lạc lõng trong tâm hồn thi nhân. "Bóng người" ở đây không rõ ràng, cụ thể mà chỉ là một hình ảnh mờ nhạt, thoáng qua, càng khiến cho không gian trở nên vắng vẻ, hiu quạnh.

<h2 style="font-weight: bold; margin: 12px 0;">Nỗi niềm hoài cổ ẩn chứa trong hình ảnh con người</h2>

Hình ảnh con người tiếp tục được tác giả khắc họa qua hai câu thơ tiếp theo:

"Lom khom dưới núi, tiều vài chú,

Lác đác bên sông, chợ mấy nhà."

Từ láy "lom khom" kết hợp với động từ "lác đác" đã góp phần tạo nên một bức tranh hoang vắng, tiêu điều. Hình ảnh "tiều vài chú" và "chợ mấy nhà" tuy là những hình ảnh của sự sống, của con người nhưng lại càng khiến cho không gian trở nên trống trải, heo hút hơn. Sự sống ấy quá đỗi nhỏ bé, lẻ loi giữa khung cảnh thiên nhiên rộng lớn, bao la. Phải chăng, ẩn sâu trong những hình ảnh con người thưa thớt ấy là nỗi niềm hoài cổ, là khát khao được trở về với cuộc sống phồn hoa, náo nhiệt của quá khứ trong tâm hồn người nữ sĩ tài hoa bạc mệnh?

<h2 style="font-weight: bold; margin: 12px 0;">Nỗi lòng của kẻ xa quê</h2>

Hình ảnh con người trong "Qua Đèo Ngang" không chỉ góp phần khắc họa khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ mà còn là phương tiện để tác giả gửi gắm tâm trạng của mình. Đó là nỗi buồn man mác, cô đơn của người lữ khách khi đứng trước thiên nhiên rộng lớn, là nỗi niềm hoài cổ của người con xa quê khi chứng kiến cảnh vật đổi thay.

Hai câu thơ cuối bài như một lời kết, khép lại bức tranh Đèo Ngang với những dư âm khó quên:

"Dừng chân đứng lại, trời, non, nước,

Một mảnh tình riêng, ta với ta."

Giữa khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ, con người hiện lên nhỏ bé, đơn độc. Cụm từ "ta với ta" vang lên như một tiếng thở dài ngao ngán, thể hiện sự bơ vơ, lạc lõng của chủ thể trữ tình. Đó là nỗi cô đơn tột cùng, là sự đối diện với chính mình trong không gian rộng lớn, mênh mông.

Hình ảnh con người trong bài thơ "Qua Đèo Ngang" tuy không được miêu tả một cách trực diện, rõ nét mà chỉ xuất hiện gián tiếp, mờ nhạt nhưng lại có vai trò quan trọng trong việc thể hiện nội dung tư tưởng của tác phẩm. Qua đó, người đọc có thể cảm nhận được nỗi buồn man mác, cô đơn của người lữ khách trước thiên nhiên rộng lớn, đồng thời thấu hiểu hơn tâm sự của người con xa quê khi chứng kiến cảnh vật đổi thay. Bài thơ "Qua Đèo Ngang" xứng đáng là một trong những thi phẩm đặc sắc của văn học trung đại Việt Nam, góp phần làm nên tên tuổi của nữ sĩ tài danh Bà Huyện Thanh Quan.